Arnavutluk, geçtiğimiz günlerde dünyayı şaşırtan bir karar aldı: Kabinesine bir yapay zekâ bakan atadı. Adı Diella. Arnavutça’da güneş anlamına geliyor. Diella, ne öfkeleniyor, ne torpil yapıyor, ne de koltuk sevdasına kapılıyor. Sadece kodlardan ibaret.

Kamu ihalelerinden sorumlu bakan olarak atandı.Yeni bakan başarılı olabilecek mi zaman gösterecek. Ama dijital bakan atama noktasına geldiyse insanoğlu unutmayalım bu bir eksikliğin ve insanoğlundan beklentilerin gitgide azaldığının göstergesidir.

İnsanoğlu tarih boyunca adaleti ve liyakatı aradı. Bizim tarihimizde de benzer arayışlar yok değil. Osmanlı’nın kudretli günlerinde adaletin terazisini kadılar tutardı. Tanzimat’la beraber padişahın sözü yanında kanun metinleri de hüküm sürmeye başladı. İnsanların zaafı devleti sarsınca, nizamı sağlamak için kaleme, kâğıda başvuruldu. Artık nizamı sağlamak için kodlara ihtiyaç duymaya başladık. Arnavutluk da aynı kaygıyı dijital çağda yaşıyor olmalı ki “İnsana güven kalmadı, bari algoritma hükmetsin” diye düşünüyor.

Daha önce dünyada bu yönde adımlar atıldı ama hiçbiri bu kadar ileri gitmedi. Körfez ülkeleri yapay zekâ bakanlıkları kurdu, fakat başına insan koydu. Estonya dijital devletin öncüsü oldu ama “yapay zeka bakan” demedi. Arnavutluk ise radikal bir tercihle insanı kenara itti, yerine algoritmayı geçirdi.

Türkiye’ye bakınca herkesin dilinde aynı şikâyet: Torpil, kayırma, yolsuzluklar… Üstelik parti ayırt etmeksizin her partiye gönül verenlerin ortak şikayeti. Haksız da değil vatandaş. Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün 2024 Yolsuzluk Algı Endeksi’nde Türkiye 180 ülke içinde 107.sırada olması bu şikayetlerin altının boş olmadığını gösteriyor.

Teoride Diella benzeri bir yapay zeka bakan bu tabloyu değiştirebilir. Gecesi gündüzü yok, akrabası yok, rüşvete kulak tıkayan, siyasi baskıya boyun eğmeyen bir sistem halkın güvenini yeniden inşa edebilir. Ama Türkiye’nin gerçeklerini bilen bilir: Katı bürokrasi ve merkezî siyaset böyle bir yapay zeka bakanın önünü kolay kolay açmaz. Büyük ihtimalle bir vitrin süsü olur, yetkisi kısıtlı kalır, asıl kararları yine insanlar alır.

Mesele aslında bakanın insan mı, makine mi olduğunda değil; adaletin gerçekten kimin elinde toplandığında. Biz makineye değil insana güvenmek isteriz. Ama insan o güveni her gün biraz daha tüketiyor.